Gaslighting betekenis, voorbeelden & zinnen

Zegt je partner herhaaldelijk dingen die je in de war brengen? Begin je daardoor vaak te twijfelen aan je eigen perceptie van de werkelijkheid binnen je relatie? Twijfel je aan je geestelijke gezondheid? Als dat zo is, gebruikt je partner misschien wat professionals gaslighting noemen.

Nu mensen steeds vaker praten over geestelijke gezondheid, is gaslighting de afgelopen jaren ook een steeds vaker besproken onderwerp. Gaslighting en andere vormen van emotioneel misbruik duiken de laatste tijd ook veel op in de populaire media en in Netflix series.

Over het algemeen vind ik dat een hele goede zaak, want een groter bewustzijn rondom deze vorm van emotioneel misbruik kan mensen helpen bedreigende en ongezonde relaties te vermijden.

Maar voordat je iemand van gaslighting gedrag beschuldigt, is het belangrijk om te begrijpen wat gaslighting echt betekent en hoe je kunt zoeken naar de tekenen van gaslighting in een relatie.

Wat is gaslighting?

Gaslighting is een vorm van psychologisch misbruik waarbij een persoon of groep iemand laat twijfelen aan zijn eigen verstand, herinneringen of perceptie van de werkelijkheid. Mensen die gaslighting ervaren, kunnen zich verward en angstig voelen of het gevoel hebben dat ze zichzelf niet kunnen vertrouwen.

Enkele voorbeeld zinnen van een gaslighting situatie:

• Persoon 1: “Nee joh, ben je gek. Dat is echt nooit gebeurd.”
• Persoon 2: “Weet je het zeker? Ben je het misschien vergeten?”
• Persoon 1: “Nee. Het zit gewoon in jouw hoofd.”

Gaslighting oorsprong

Gaslighting is zeker geen nieuw fenomeen. Mensen maken al jaren gebruik van gaslighting en andere vormen van psychologisch misbruik. De oorsprong van de  term gaslighting komt van de titel van een toneelstuk uit 1938 en een film uit 1944, Gaslight.

In het verhaal verbergt een echtgenoot zijn zoektocht naar de vermiste juwelen van de tante van zijn vrouw door zijn vrouw aan zichzelf te laten twijfelen. Hij vertelt haar dat de geluiden op zolder die ze hoort en de dimmende gaslichten rond hun huis denkbeeldig zijn.

De term ‘gaslighting’ werd gebruikt voor het soort manipulatie dat de personages in de film uitbeelden.

Gaslighting betekenis

Gaslighting betekent dat er een methode wordt toegepast om controle te krijgen over iemand anders. Het werkt door het vertrouwen van een persoon in zichzelf af te breken, terwijl het vertrouwen in of de afhankelijkheid van de misbruikende persoon toeneemt.

In relaties begint gaslighting vaak geleidelijk. De misbruikende persoon wint het vertrouwen van zijn partner, soms met een eerste wittebroodsweken waarin er geen sprake is van misbruik. Dan begint de persoon te suggereren dat zijn partner niet betrouwbaar is, dat hij vergeetachtig is of dat hij mentaal onstabiel is.

Na verloop van tijd kan dit ervoor zorgen dat mensen zich afvragen of hun partner wel gelijk heeft. Hoe vaker dit gebeurt, hoe meer macht en invloed de misbruikende persoon heeft.

Omdat de persoon zichzelf niet kan vertrouwen, kan hij sterk op zijn partner gaan vertrouwen om herinneringen op te halen of beslissingen te nemen. Ze kunnen ook het gevoel hebben dat ze niet weg kunnen.

Leestip! Lees meer over shilajit in het artikel: shilajit werking & bijwerkingen.

Gaslighting voorbeelden & zinnen herkennen

Gaslighting kan in verschillende situaties worden toegepast. Voorbeelden van gaslighting zinnen die je kunt herkennen zijn:

• Tegenspreken: Dit is wanneer iemand iemands geheugen in twijfel trekt. Ze kunnen dingen zeggen als: “Weet je dat zeker? Je hebt een slecht geheugen” of “Ik denk dat je vergeet wat er echt gebeurd is”.
• Achterhouden: Dit houdt in dat iemand doet alsof hij het gesprek niet begrijpt, of weigert te luisteren, om iemand aan zichzelf te laten twijfelen. Ze kunnen bijvoorbeeld zeggen: “Nu breng je me alleen maar in verwarring” of “Ik weet niet waar je het over hebt.”
• Bagatelliseren: Dit gebeurt wanneer iemand bagatelliseert of negeert hoe iemand anders zich voelt. Ze kunnen iemand ervan beschuldigen “te gevoelig” te zijn of overdreven te reageren op geldige en redelijke zorgen.
• Ontkennen: Ontkenning houdt in dat iemand weigert verantwoordelijkheid te nemen voor zijn daden. Ze kunnen dit doen door te doen alsof ze vergeten zijn wat er gebeurd is, zeggen dat ze het niet gedaan hebben of iemand anders de schuld geven van hun gedrag.
• Afleiden: Met deze techniek verandert iemand de focus van een discussie door de geloofwaardigheid van de ander in twijfel te trekken. Ze kunnen bijvoorbeeld zeggen: “Dat is gewoon onzin die je op internet hebt gelezen. Het is niet echt.”
• Stereotypering: In een wetenschappelijk artikel staat dat iemand opzettelijk negatieve stereotypen over iemands geslacht, ras, etniciteit, seksualiteit, nationaliteit of leeftijd kan gebruiken om hem of haar te vergassen. Ze kunnen bijvoorbeeld zeggen dat niemand een vrouw zal geloven als ze aangifte doet van misbruik.

Waar komt gaslighting voor?

Gaslighting kan in elke vorm van interactie voorkomen, maar het komt vooral voor in:

Intieme relaties

In relaties kan een misbruiker gaslighting gebruiken om zijn partner te isoleren, zijn vertrouwen te ondermijnen en hem gemakkelijker onder controle te krijgen. Ze kunnen bijvoorbeeld tegen iemand zeggen dat ze irrationeel zijn totdat de persoon begint te denken dat het wel waar moet zijn.

Relaties tussen kind en ouder

Mishandelende ouders of verzorgers kunnen kinderen vergassen om hen te ondermijnen. Als een kind bijvoorbeeld huilt, kunnen ze zeggen dat ze ‘te gevoelig’ zijn om hen te beschamen en hen te laten stoppen.

Medisch

Volgens experts is er sprake van medische gaslighting als een medisch professional iemands gezondheidsproblemen afdoet als het product van hun verbeelding. Ze kunnen de persoon vertellen dat de symptomen “in zijn hoofd zitten” of hem als hypochonder bestempelen.

Racisme

Raciale gaslighting is wanneer mensen gaslighting technieken toepassen op een hele raciale of etnische groep om hen in diskrediet te brengen. Een persoon of instelling kan bijvoorbeeld zeggen dat een activist die campagne voert voor verandering irrationeel of ‘gek’ is.

Politiek

Politieke gaslighting treedt op wanneer een politieke groep of figuur liegt of informatie manipuleert om mensen te controleren.

De persoon of politieke partij kan bijvoorbeeld dingen die hun regering heeft gedaan bagatelliseren, tegenstanders in diskrediet brengen, impliceren dat critici mentaal onstabiel zijn of controverses gebruiken om de aandacht af te leiden van hun fouten.

Lees ook: Wat zijn zeer ernstige burn out symptomen?

Werksfeer

Institutionele gaslighting vindt plaats binnen een bedrijf, organisatie of instelling, zoals een ziekenhuis. Ze kunnen bijvoorbeeld klokkenluiders die problemen melden afschilderen als irrationeel of incompetent, of werknemers misleiden over hun rechten.

Gaslighting situaties herkennen kan moeilijk zijn.

Tekenen van gaslighting

Mensen die last hebben van gaslighting kunnen het moeilijk vinden om de signalen te herkennen. Ze kunnen de misbruikende persoon vertrouwen of geloven dat ze echt een slecht geheugen hebben.

Als iemand zich echter vaak onzeker voelt, aan zichzelf twijfelt of op iemand anders vertrouwt om zijn of haar herinneringen te bevestigen of te helpen bij het nemen van eenvoudige beslissingen, kan dit het gevolg zijn van gaslighting.

Enkele mogelijke tekenen dat iemand gaslighting ervaart:

• Je twijfelt voortdurend aan jezelf.
• Je vraagt jezelf meerdere keren per dag af: “Ben ik te gevoelig?”
• Je voelt je vaak verward en zelfs gek.
• Je verontschuldigt je altijd tegenover je partner.
• Je kunt niet begrijpen waarom je, met zoveel ogenschijnlijk goede dingen in je leven, niet gelukkiger bent.
• Je maakt vaak excuses voor het gedrag van je partner tegenover vrienden en familie.
• Je merkt dat je informatie achterhoudt voor vrienden en familie, zodat je geen uitleg hoeft te geven of excuses hoeft te maken.
• Je weet dat er iets vreselijk mis is, maar je kunt nooit goed onder woorden brengen wat het is, zelfs niet tegen jezelf.
• Je begint te liegen om de neerbuigingen en realiteitsverdraaiingen te vermijden.
• Je hebt moeite met het nemen van eenvoudige beslissingen.
• Je hebt het gevoel dat je vroeger een heel ander persoon was – zelfverzekerder, leuker, meer ontspannen.
• Je voelt je hopeloos en vreugdeloos.
• Je hebt het gevoel dat je niets goed kunt doen.
• Je vraagt je af of je wel als partner ‘goed genoeg’ bent.

Leestip! Lees meer over visolie in het artikel: Beste visolie capsules

Oorzaken van gaslighting

Gaslighting is een gedrag dat mensen leren door naar anderen te kijken. Iemand die deze tactiek gebruikt, kan geleerd hebben dat het een effectieve manier is om te krijgen wat hij wil of om mensen te controleren. Ze kunnen het gevoel hebben dat ze recht hebben op hun zin of dat de wensen en behoeften van anderen er niet toe doen.

Soms vertonen mensen met persoonlijkheidsstoornissen zoals narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPD) misbruikgedrag. Een artikel uit 2020 stelt dat mensen met NPD:

• Een consistente behoefte aan bewondering en aandacht
• Een overtuiging dat ze beter zijn dan alle anderen of op een bepaalde manier speciaal zijn
• Een gebrek aan empathie

Deze combinatie van symptomen kan leiden tot ongezonde relaties. Gaslighting is echter niet altijd het gevolg van een psychische aandoening. Iedereen kan dit gedrag vertonen.

Gaslighting werkt ook op een bredere schaal als een kenmerk van systemische onderdrukking. Mensen met macht gebruiken het soms om de geloofwaardigheid van een persoon of groep aan te tasten, waardoor ze hun macht verliezen.

Hoe kun je het beste reageren op gaslighting?

Gaslighting heeft een grote invloed op de geestelijke gezondheid, dus mensen die ermee te maken krijgen moeten ervoor zorgen dat ze goed voor zichzelf zorgen. Er zijn verschillende manieren om jezelf tegen deze vorm van misbruik te beschermen.

Bewijs verzamelen

Het verzamelen van bewijs van gebeurtenissen kan iemand helpen om zichzelf te bewijzen dat hij zich dingen niet verbeeldt of vergeet. Dit kun je doen door bijvoorbeeld:

• Het bijhouden van een geheim dagboek: In een dagboek of dagboek kan iemand de datum, tijd en details van wat er is gebeurd snel nadat ze het hebben meegemaakt noteren, en ze kunnen er later naar terugverwijzen.
• Praten met een betrouwbaar iemand: Een vriend, familielid of hulpverlener in vertrouwen nemen kan iemand helpen om zijn of haar situatie in perspectief te zien. Deze persoon kan ook optreden als getuige van de gebeurtenissen.
• Foto’s maken: Foto’s kunnen iemand ook helpen bij het “controleren” van hun herinneringen.
• Spraakmemo’s bijhouden: Een apparaat dat geluid kan opnemen kan werken als een snelle manier voor iemand om gebeurtenissen in hun eigen woorden te beschrijven.

Dit soort bewijs kan ook nuttig zijn als iemand besluit juridische stappen te ondernemen tegen de misbruikende persoon of organisatie.

Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat al het bewijs dat iemand verzamelt van het misbruik privé blijft, vooral als ze een huis of werkplek delen met de dader. Dit kun je doen door:

• Regelmatig de zoekgeschiedenis te wissen
• Bewijs op een verborgen of afgesloten plaats bewaren
• Apparaten achter slot en grendel te houden
• Een tweede telefoon of een goedkope voicerecorder kopen
• Kopieën van de opnames gegevens naar een goede vriend sturen, zodat je jouw eigen bestanden kunt wissen.

Denk aan je veiligheid

Veiligheidsplannen zijn hulpmiddelen die mensen kunnen gebruiken om zichzelf te beschermen tegen misbruik. Afhankelijk van de situatie kunnen ze het volgende omvatten:

• Een lijst met veilige plaatsen om naartoe te gaan
• Vluchtroutes zodat iemand kan vluchten
• Contactgegevens voor noodgevallen
• Ideeën voor zelfzorg om iemand te helpen ermee om te gaan
• Een plan om de relatie, het huis of de situatie veilig te verlaten

Wanneer hulp zoeken?

Iedereen die denkt dat hij of zij mishandeld wordt, moet hulp zoeken. Na verloop van tijd kan emotioneel misbruik escaleren in fysiek geweld. Zelfs als het misbruik niet fysiek wordt, kunnen gaslighting en soortgelijke gedragingen iemands gevoel van eigenwaarde en geestelijke gezondheid aanzienlijk ondermijnen.

Neem contact op met een organisatie tegen huiselijk geweld voor advies en hulp bij het maken van een veiligheidsplan. Om de mentale gevolgen van gaslighting aan te pakken, kan het nuttig zijn om vertrouwelijk te praten met een therapeut die ervaring heeft met het helpen van mensen in misbruikrelaties.

Zoek direct hulp als je mishandeld wordt.

Conclusie

Gaslighting is een vorm van misbruik waardoor iemand gaat twijfelen aan zijn waarnemingen of geestelijke gezondheid. Het kan in elke relatie plaatsvinden, maar vaak gaat het om een onevenwichtige machtsverhouding.

Nadat je in een relatie, vriendschap of werkomgeving hebt gezeten met iemand die je aan het ‘gaslighten’ was, is er vaak extra ondersteuning nodig om de symptomen van gaslighting aan te pakken.

Mensen die gaslighting ervaren, kunnen zich verward voelen of het gevoel hebben dat ze niets goed kunnen doen. Ze kunnen hun herinneringen in twijfel trekken of zich zorgen maken dat ze een geestesziekte hebben. Ze kunnen ook het gedrag van de misbruikende persoon verdedigen en zich afhankelijk voelen.

Steungroepen met anderen die soortgelijke relaties hebben meegemaakt kunnen erg behulpzaam zijn om slachtoffers te helpen gevoelens van isolatie en zelfverwijt te overwinnen.

Therapie kan mensen die zijn getroffen helpen om hun zelftwijfel, problemen met hun eigenwaarde, gebrek aan vertrouwen, depressie en/of PTSS als gevolg van deze pijnlijke ervaring te helen.

Als iemand bang is dat zijn of haar partner hem of haar belazert, kan een organisatie tegen huiselijk geweld of een professional in de geestelijke gezondheidszorg je helpen.